LỊCH SỬ CỜ VUA
"Trên đời không có gì vĩ đại bằng
con người,
trong con người không có gì vĩ đại bằng trí tuệ"
A. Haminton (Anh)
1.1. Theo dòng lịch sử
Trên hành tinh chúng ta có một trò
chơi kết hợp trí tuệ và nghệ thuật do con người sáng tạo ra từ ngàn năm nay.
Trải qua hàng chục thế kỷ chiêm nghiệm, con người đã liệt nó vào một trong bốn
thú chơi thanh tao, nghệ thuật bậc nhất của nhân loại "Cầm Kỳ Thi
Họa". Đó chính là Cờ (Kỳ). Cờ được sánh ngang với âm nhạc, hội họa, văn
chương. Như vậy thì quả là không còn gì phải bình phẩm thêm nữa! Từ một thú
chơi, cờ dần dà mang tính thể thao thử thách trí thông minh, óc sáng tạo của
con người. Thời gian sàng lọc tất cả, chỉ những gì tinh tuý nhất mới được giữ
lại. Trên trái đất này đã từng xuất hiện biết bao trò chơi, biết bao môn thể
thao, trong số đó có rất nhiều trò chơi xuất hiện rồi mai một, rơi vào dĩ vãng
và bị quên lãng. Riêng cờ thì khác hẳn. Đã trải qua hơn 1500 năm kể từ ngày nó
ra đời, không những nó không bị mai một đi mà trái lại ngày càng phát triển
mạnh mẽ, rộng khắp ở tất cả các châu lục. Ngày nay khi nhân loại ngày càng văn
minh thì cũng là lúc cờ ở vào thời kỳ hoàng kim của mình. Dù là cờ Tướng hay cờ
Vua (bởi chúng là hai anh em sinh đôi) thì sức sống của chúng ngày càng mãnh
liệt.
Một cách tự nhiên, những người chơi cờ, những người yêu thích cờ đến một lúc
nào đó cũng sẽ đặt ra câu hỏi:
Cờ
có từ bao giờ và lịch sử cả nghìn năm qua của nó ra sao?
Vì
sao cờ được con người yêu thích và say mê như vậy?
Từ
xưa tới nay ai là những người chơi cờ giỏi nhất?
Cờ
có ích lợi gì cho con người?
Cờ
ngày nay có khác gì với cờ ngày xưa không? v.v...
***
Để trả lời những câu hỏi trên chúng ta hãy ngược dòng thời gian, cùng làm một
chuyến du lịch về quá khứ .
Những
dòng mở đầu về lịch sử cờ cũng giống như ở các câu chuyện cổ tích mà chúng ta
thường nghe :”Ngày xửa ngày xưa, cách đây lâu lắm rồi...”
Vào
khoảng thế kỷ thứ 6, Ấn Độ ,quốc gia rộng lớn của Phương Đông, từng là một
trung tâm văn hóa và nghệ thuật thế giới. Ngày nay,sang thăm đất nước này,
chúng ta vẫn không khỏi kinh ngạc trước những đền đài hùng vĩ, những nhà thờ
lộng lẫy, oai nghiêm, những khu lăng tẩm tráng lệ, những tượng thần tạc bằng đá,
bằng đồng...tinh vi, sống động...
Vào
thời xa xưa ấy, Ấn Độ cũng là đỉnh cao của toán học, của khoa chiêm tinh. Ấn Độ
có nhiều nhà bác học mà thời đó người ta gọi là các nhà thông thái.
Các
nhà thông thái của thế giới cổ đại ấy đã sáng tạo một trò chơi gọi là
”Saturanga” tức là trò chơi chiến trận đối kháng có hai bên tham gia. Các quân
tượng trưng cho một thế trận gồm đầy đủ chỉ huy và bốn binh chủng quân đội thời
bấy giờ. Phía trước là một hàng quân tiến bước, tiếp đến là các chàng kỵ mã và
các đội voi chiến (Ấn Độ có rất nhiều voi). Mé ngoài cùng là những chiếc xe di
động. Chiễm chệ giữa hàng quân là đức Vua cùng với các cận thần.
Lúc đầu thế trận như vậy được bày trên đất, có cả “sông” và “núi” ngăn cách.
Dần dà thế trận rộng lớn được thu nhỏ lại trên một bàn cờ được chia thành các ô
và các quân được cách điệu hóa. Từ đó cờ dễ dàng đến với tất cả mọi người, chu
du khắp thiên hạ. Các nhà thông thái hết sức thú vị với cách bày trận của mình
vì họ cảm thấy chính họ là những thống lĩnh tối cao, chỉ huy toàn bộ ba quân,
được dịp phô trương tài nghệ thao lược của mình. Quân của hai bên khôn khéo dàn
trận, cố gắng chiếm những vị trí xung yếu, lấn dần trận địa đối phương rồi xáp
chiến, khi tấn công mạnh mẽ, khi thoái lui chiến lược, lúc bất thần đánh thẳng
vào đại bản doanh quân địch để bắt sống Vua đối phương, và cũng không ít khi bị
bên đối phương "cao tay ấn" đánh cho tơi tả, chạy trốn không còn mảnh
giáp, lại phải nhẫn nhục, kiên trì gom góp tàn quân, gan góc cố thủ, suy tính
cơ mưu để phục hồi lực lượng, phục kích đối phương nhằm chuyển bại thành thắng.
Mỗi nhà cầm quân vừa có tài thao lược vừa phải nắm bắt mọi ý đồ, mưu mẹo của
đối thủ, phải "đi guốc trong bụng" địch thủ, phán đoán được chiến
thuật chiến lược, điểm mạnh điểm yếu của đối phương. Những tình cảm rất tự
nhiên của con người như vui buồn, yêu ghét, tức giận, khoan hòa... đều thể hiện
qua cuộc cờ. Trái tim người chơi cờ cũng rung động theo những tình cảm đó, tạo
nên niềm say mê không bao giờ dứt.
***
Truyền thuyết kể lại rằng sau khi phát minh ra bàn cờ, nhà phát minh được nhà
Vua cho phép tự chọn phần thưởng cho mình. Ông bèn tâu lên: “Muôn tâu bệ hạ,
bàn cờ của hạ thần có 64 ô vuông, xin bệ hạ cho đặt ở ô thứ nhất một hạt thóc,
ô thứ hai gấp đôi ô thứ nhất tức là hai hạt và cứ như thế số thóc của ô sau gấp
đôi ô trước”. Nhà vua thấy rằng những hạt thóc nhỏ bé được đặt vào chỉ có 64 ô
cờ chắc chẳng đáng là bao bèn đồng ý ngay và giục quần thần đếm thóc thưởng cho
ông. Sau một hồi tính toán, quần thần kinh hãi tâu cho vua biết số thóc ấy là
con số : 18 446 744 073 709 551 615 hạt
Một
con số lớn khủng khiếp mà nếu quy ra thóc thì toàn bộ số thóc có trong vương
quốc cộng với toàn bộ số thóc của các nước lân bang cũng không đủ để thưởng cho
nhà phát minh.
Như
đã nói trên, quân cờ dần dần được cách điệu hóa và luật chơi cũng hình thành rõ
ràng. Nói đúng ra thì luật lệ trò chơi ấy lúc bấy giờ còn đơn giản hơn nhiều so
với bây giờ. Các nhà khảo cổ đã khai quật và tìm được những quân cờ nguyên dạng
thời đó. Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ,văn học cũng đã tìm được những văn bia,
bản chép tay, tuy ít ỏi song cũng khá đầy đủ để chứng minh được sự ra đời của
trò chơi trí tuệ xuất hiện đầu tiên trên đất nước này.
Ví
dụ trong quyển trường ca bằng thơ nhan đề ”Vaxavađata” của nhà thơ Xabar, viết
bằng tiếng Phạn vào cuối thế kỷ thứ 6 đầu thế kỷ thứ 7, có một đoạn miêu tả ,
so sánh một cách dí dỏm :”Ôi, mùa mưa đóng vai trò như một ván cờ, mà quân cờ
là những con ếch xanh, những con ếch vàng đang nhảy nhót trong khu vườn muôn
màu hoa lá”.
Cũng một bài thơ Ấn Độ khác vào cuối thế kỷ thứ 7, ca ngợi lòng yêu hòa bình và
nhân từ của nhà vua Xrihasi trị vì thời bấy giờ. Lời thơ mô tả :”Đất nước của
đấng anh minh không có sự hiềm khích ngoài sự tranh đua của những bầy ong,
người ta không dẫm chân lên nhau ngoài những dòng thơ ca, các đội quân không
đánh nhau, ngoài những đội quân trên bàn cờ”.
Các
đoàn thuyền trên biển cả, các đoàn lạc đà chở nặng hàng hóa đi về phía Tây.
Những người chủ của những chuyến hàng đã học được khá nhiều điều hay và mới lạ
ở những quốc gia mình đã đi qua, đem về kể và truyền lại cho đồng bào
mình.Trong số những điều mới lạ ấy có cả trò chơi Saturanga kỳ thú.
Tương
tự như thế, trò chơi Saturanga theo những con đường thương mại và Phật đạo,
vượt qua bao núi cao vực thẳm sang phía Đông để đặt nền tảng cho cờ Tướng ở
Trung Hoa và các nươc Đông Nam Á.
Ở
Trung Á, trò chơi ngoại nhập này mau chóng được mọi tầng lớp ưa chuộng. Không
những các nhà quyền quí, lái buôn giàu sụ cho mình là ”nhà thông thái”, khoe
tài ”đánh trận” mà cả vua chúa, quần thần, tướng lĩnh cho đến những người thợ
thủ công chân đất trong giờ nhàn rỗi cũng đọ trí, thử tài với nhau. Do nhiều
người chơi cho nên luật đặt ra cũng phải thống nhất. Luật chơi cờ được cải tiến
dần, số quân mỗi bên được ấn định đúng với chức năng của nó. Ví dụ quân Xe được
thay bằng quân Tháp. Bởi vì khi ấy ở Trung Á người ta không hiểu Xe để làm gì,
mà bao giờ ở vành ngoài cùng, để bảo vệ một pháo đài hoặc một kinh đô, cũng là
những bức tường thành được biểu hiện bằng những chiếc Tháp. (Trong cờ Vua người
ta gọi là quân Xe vì nó nước đi giống như nước đi của quân Xe ở cờ Tướng, nhưng
tên đúng của nó là Tháp, hoặc là Thành). Còn voi thì ở Trung Á không có nên họ
thay quân Tượng bằng quân khác (ở ta gọi là quân Tượng chỉ vì nó có nước đi
chéo giống như Tượng trong cờ Tướng) Cũng nói thêm là khi Saturanga sang đến
Trung Hoa thì xuất hiện thêm một quân mới là quân Pháo, lúc đấu là loại
"pháo" bắn bằng đá nên chữ Pháo có bộ "Thạch" nằm phía
trước, sau này khi pháo dùng thuốc nổ thì người ta đổi bộ "thạch"
thành bộ "hoả". Như vậy Saturanga đến những vùng đất mới nó lại có
được những cải tiến thích ứng với quan niệm về thể chế và binh nghiệp tại nơi
đó.
Ở Trung Á người ta đã cải tiến một bước, cờ
trở nên gọn nhẹ, linh hoạt và có được những luật chơi ban đầu; điều đó cũng
giống như người ta tìm ra được công thức tính diện tích hình tròn. Ngày nay,
mỗi học sinh phổ thông đều biết tính diện tích hình tròn bằng công thức đơn
giản : S =pR2. trong đó R là bán kính hình tròn. Thủa xưa công thức tính diện
tích hình tròn dài lê thê, mô tả đến mấy trang, chữ viết dày đặc, đọc vỡ đầu
chưa chắc đã hiểu được, bởi vì thời đó người ta chưa có khái niệm về số p (số
pi).
Từ
lúc nào thì các qui ước về luật chơi cờ Vua được hình thành gần giống với luật
cờ hiện đại ? Theo các nhà nghiên cứu về cờ thì đó là vào cuối thế kỷ 15,đầu
thế kỷ 16. Ta cũng nên lưu ý rằng cờ cũng thuộc lĩnh vực văn hóa nghệ thuật,
cho nên nó cũng nẩy nở và phát triển trên mảnh đất nào thấm đượm tính nhân văn
của một nền văn hóa phát triển cao. Một nhà sử học người Anh đã định nghĩa
về cờ Vua như sau: “Đó là cuộc trò chuyện thân thiết không lời, là hoạt động
khẩn trương và căng thẳng trong im lặng. Đó là thắng lợi huy hoàng và cũng là
những tấn bi kịch. Là sự hy vọng và nản lòng. Đó là khúc trường ca và cũng là
một khoa học. Đó là Phương Đông cổ xưa và Châu Âu hiện đại. Tất cả liên kết với
nhau thành một thể thống nhất trên 64 ô vuông.”
Ngay từ thời bấy giờ người ta đã quan niệm trò chơi này như một công cụ của
lòng nhân đạo và sự văn minh, bởi vì nó làm cho các hiệp sĩ xao lãng việc chém
giết, đổ máu ngoài chiến trường.
Do
đó, cũng dễ giải thích tại sao khi Italia và Tây Ban Nha được chiếu sáng bằng
ánh sáng của nền văn hóa Phục hưng: những tượng đá hoa cương hùng vĩ của
Mikenlang Gielo, những tranh tường kỳ diệu và lộng lẫy của Leona de Vinci,
những bức họa huyền ảo kiệt xuất của Raphaen hay hình tượng muôn thuở của hiệp
sĩ Đông Kisốt với những chiếc cối xay gió bước ra từ những trang sách của
Xervantes, thì cờ Vua ở những nơi đó cũng đạt tới đỉnh cao về nghệ thuật. Chính
tại châu Âu, những cải cách lớn về cờ đã xuất hiện. Lần đầu tiên trên bàn cờ
xuất hiện hình tượng người phụ nữ, đó là quân Hoàng Hậu thay thế cho quân
"cố vấn" ở bên cạnh Vua trước đó. Quân Hoàng Hậu được ban cho quyền
hành rộng lớn nhờ các nước đi ngang dọc tung hoành trên khắp bàn cờ. Bởi vào
thời phục hưng, mỹ thuật và lòng cao thượng ngự trị khắp nơi nên vai trò của
các Quý cô, Quý bà rất được tôn vinh. Có những quy tắc cứng nhắc hạn chế sự
sáng tạo trên bàn cờ cũng dần được gỡ bỏ mà điển hình nhất là nước nhập
thành độc đáo: chỉ bằng một nước đi mà Vua có thể được đưa ngay vào vị trí an
toàn còn Xe, một quân mạnh lập tức được đưa ra tham gia vào trận đánh.Các
nhà cải cách lớn về cờ Vua ở các nước này thời bấy giờ là Luxen, Damiano, Rui
Lopes. Các tên gọi “Ván cờ Italia”, “Ván cờ Tây Ban Nha” xuất hiện. Đó không
phải đơn thuần là tên gọi của một ván cờ mà là những công trình nghiên cứu
nghiêm túc đầu tiên về lý thuyết cờ, nhất là đối với lý thuyết ra quân, một vấn
đề gây tranh cãi khá nhiều trong thời kỳ này. Họ đã đạt được những thành tựu
đáng kể.
Tiện đây cũng nói thêm, cờ Vua có lịch sử ngót một nghìn năm trăm năm nên tên
gọi các thế cờ cũng mang tính lịch sử. Ví dụ khai cuộc Reti, phòng thủ
Aliokhin, phòng thủ Uphimsep, phòng thủ Philido, Hệ thống Trigôrin, trận
Tarras, Gambit Xtaunton ... đó là những kiểu khai cục mang tên các nhà chơi cờ
lỗi lạc qua các thời đại. Một số vùng có các trường phái cờ nổi bật một
thời, các phương án khai cục cũng mang tên địa danh như: phòng thủ Ấn Độ cổ,
ván cờ Italia, ván cờ Tây Ban Nha hệ thống Seveninghen (tên một thành phố ở Hà
Lan), Gambit Buđapet (thủ đô Hungari), phòng thủ Slavơ (tên một dân tộc), phòng
thủ Xixili (một hòn đảo của Italia), ngoài ra còn có ván cờ Hungari, ván cờ
Anh, phòng thủ Pháp, ván cờ Nga, phòng thủ Hà Lan, phòng thủ Xcanđinavơ ...
mang tên các quốc gia đã có những đóng góp xứng đáng cho sự phát triển môn thể
thao này.
Lại
có những phương án khai cục khác được gọi bằng chính tên quân cờ: phòng thủ hai
Mã, Gambit cánh Hậu, Gambit cánh Vua, khai cuộc Tượng, khai cuộc ba Mã...)
Tuy
nhiên,điểm thiếu sót của các nhà lý thuyết lúc bấy giờ là chưa kịp đề cập đến
vị trí then chốt của khu trung tâm. Dù trong lý thuyết lúc đó có đề cập đến
những nước đi đầu tiên tới khu trung tâm song mục đích chỉ là để mở đường cho
Hoàng Hậu và Tượng nhanh chóng công phá vị trí Vua đối phương. Các nhà cải cách
này chủ trương sử dụng những đợt tấn công như vũ bão, có thể thí bỏ hẳn một số
quân yếu như Tốt chẳng hạn, để tiến công thẳng vào bắt Vua đối phương. Cách
đánh dũng mãnh kiểu hiệp sĩ này thời bấy giờ rất được ưa chuộng, thịnh hành và
tồn tại đến vài trăm năm. Cho mãi đến thế kỷ thứ 18, khi được phân tích kỹ càng
để chỉ ra được những nhược điểm của nó, cách chơi này mới chấm dứt.
1.2. Các huyền thoại cờ vua thế
giới
1.2.1. Bobby Fischer
Một thời từng được coi là anh hùng
dân tộc và được một số người đánh giá là nhân tài cờ vua của mọi thời đại,
chàng trai sinh ra ở Chicago này đã có những phản ứng rất khó hiểu với công
chúng, bằng những cử chỉ giận dữ, sự hờn dỗi kéo dài hàng thập kỷ, và những ý
kiến rất gay gắt.
Ba năm sau giành danh hiệu vô địch
cờ vua thế giới, Fisher đã trao nó cho nhà vô địch cờ vua Liên Xô Anatoly
Karpov, khi từ chối thi đấu bảo vệ danh hiệu của mình.
Chiến thắng của Fischer trước
Spassky đã chấm dứt sự thống trị của hệ thống cờ vua dường như bất khả chiến
bại của Liên Xô. Từ cuối những năm 1920 đến 1972, Liên Xô luôn nắm giữ danh
hiệu vô địch thế giới, ngoại trừ hai năm.
Phong cách chơi cờ của Fischer
thường rất hiếu chiến. Không giống như nhiều kiện tướng khác, ông luôn luôn cố
gắng giành chiến thắng trong mỗi ván cờ, thay vì một ván hòa, thậm chí là ngay
cả khi ông chơi với quân đen, không có lợi thế đi trước như quân trắng.
Fischer nổi tiếng với sự tính toán
theo lôgic toán học, chứ không đơn thuần dựa vào trực giác.
Fischer
trong mắt các đối thủ
Nhà vô địch cờ vua của Liên Xô
Spassky từng bị Fisher đánh bại hiện đang sống ở Paris. Spassky có ít điều để
nói về đối thủ một thời của mình. Khi được hỏi về cảm giác của ông trước tin
Fischer qua đời, Spassky nói: “Thật không may cho ông ấy.”
Còn nhà cựu vô địch cờ vua thế giới
Garry Kasparov ca ngợi Fischer là nhà tiên phong của môn cờ vua: “Chúng ta đã
mất một con người lớn”, Kasparov phát biểu tại Mátxcơva. “Ông ấy luôn luôn có
một mình… nhưng khi một mình ông ấy đã chứng tỏ rằng con người có khả năng đạt
được những tầm cao mới”. Ngoài ra Karpov còn gọi Fischer là “một ông lớn trong
làng cờ, với một nhân cách đặc biệt”. Tuy nhiên Karpov cho rằng Fischer đã
tránh thi đấu với ông: “Tôi không muốn nói là ông ấy sợ, nhưng ông ấy chắc hẳn
đã có cảm giác là ông ấy sẽ thua”.
Nhà vô địch cờ vua Viswanathan
Anand gọi Fischer là một người lãng mạn: “Ông ấy đã đánh bại được cả một hệ
thống”.
Kiện tướng cờ vua Nga Mark Taimanov,
người đã từng thua Fischer năm 1971 cho biết: “Cả cuộc đời ông ấy bị bàn cờ, cờ
vua chi phối, và đó có thể là lý do vì sao ông ấy giỏi đến vậy”. Và Taimanov
còn phát hiện ra: “Ông ấy qua đời ở tuổi 64, một con số có tính biểu tượng
lớn. Bởi 64 cũng là con số tượng trưng cho bàn cờ”.
Sự
nghiệp của Fischer
Năm 13 tuổi Fischer đã trở thành nhà
vô địch cờ vua Mỹ ở cấp thấp. Và năm 14 tuổi, Fischer bảo vệ thành công danh
hiệu này. Năm 15 tuổi, Fischer trở thành kiện tướng quốc tế, trong cuộc thi đấu
quốc tế đầu tiên của mình ở Yugoslavia. Fischer đã từng liên tục đánh bại 21
kiện tướng, điều mà chưa một người Mỹ nào làm được.
Khi đã trở nên nổi tiếng, Fischer
cũng trở nên khó đoán hơn. Anh đã bỏ dở cuộc chơi chỉ vì lý do đèn không được
sáng, hay điều hòa không được tốt.
Giữa những năm 1960, anh không tham
gia hai cuộc xếp loại vô địch thế giới, bởi cho rằng ban tổ chức thiên vị người
Nga. Năm 1957, khi nhà tổ chức không đáp ứng yêu cầu về điều kiện điều hòa tốt
hơn của anh, Fischer đã giận dữ bỏ dở cuộc thi, và dành thời gian “để suy
nghĩ”.
Rồi Fischer mang tất cả sách vở về
cờ vua của mình tới California. Tại đây anh cho biết đã “lên kế hoạch trả thù
nếu tôi có quay trở lại”. Và khi luật chơi thay đổi vào năm 1972, Fischer vẫn
chứng tỏ được rằng ông luôn luôn chơi tốt.
Những sự kiện khiến nhà vô địch cờ
vua người Mỹ dành những năm tháng cuối đời của mình ở thành phố mà ông đã có
chiến thắng vào năm 1972 cũng rất kỳ lạ. Cho tới những năm 1990, được biết
Fischer sống dưới những cái tên giả trong các khách sạn rẻ tiền ở Pasadena,
ngoại ô của Los Angeles, dựa vào số tiền bán sách ít ỏi.
Sau khi giành chiến thắng trong trận
đấu ở Yugoslav, ông kiếm được 3 triệu USD. Ông đã đi khắp nơi trên thế giới, là
nhân vật bị Mỹ truy nã. Sau vụ tấn công 11/9, ông đã “tái xuất” trong một cuộc
phỏng vấn trên đài phát thanh Philippine.
Năm 2004, ông bị giam ở Nhật vì dùng
hộ chiếu đã bị thu hồi. Trong thời gian 8 tháng trong tù, Mỹ đã tìm mọi cách để
dẫn độ ông về nước nhưng không thành. Tháng 3/2005, Iceland đã đồng ý cho ông
tị nạn.
Một người bạn của Fischer cho biết
tháng 10 năm ngoái ông đã được đưa tới bệnh viện. Nhưng vì không tin tưởng các
bác sỹ, ông đã về nhà và được bạn bè chăm sóc cho đến khi qua đời.
Einar
Einarsson, người đã đấu tranh để đưa Fischer từ Nhật về Iceland cho biết
Fischer thích sống ở Iceland, nhưng đôi lúc, ông vẫn cảm thấy tù túng vì không
thể đi đâu được.
Mặc dù từng được coi như vị “anh
hùng” của Mỹ trong trận chiến cờ vua với Boris Spassky dưới thời chiến tranh
lạnh năm 1972, nhưng ông lại sống những năm tháng cuối đời như một kẻ đào tẩu
tại Iceland. , huyền thoại cờ vua đã qua đời vì đau ốm vào giữa ngày thứ năm
17-1-2008 tại Reykjavik, nơi đã diễn ra trận “quyết chiến” của ông với
Boris Spassky 36 năm về trước.
Một nhà bình luận đã từng nói rằng
có một hằng số xuyên suốt cuộc đời Fischer, đó là “cuộc chiến chạy trốn đối
với cuộc đua của nhân loại”.
1.2.2. Mikhail Moiseyevich Botvinnik
(tiếng Nga: Михаи́л Моисе́евич Ботви́нник) (17 tháng 8 năm 1911 - 5 tháng 5 năm
1995)
Ông là một đại kiện tướng quốc tế cờ
vua người Nga và là kì thủ duy nhất từng 3 lần vô địch thế giới. Ông sinh ở
Kuokkala, gần Vyborg, con của một nha sĩ, được biết đến trong giới cờ vua năm
14 tuổi khi đánh bại nhà vô địch Thế giới người Cuba, José Raúl Capablanca,
trong một trận đấu biểu diễn đồng thời (một mình đấu với nhiều kì thủ trên
nhiều bàn) của Capablanca.
Botvinnik là nhà kĩ sư chuyên ngành
điện, ông học sau đại học tại Leningrad, và thậm chí lấy bằng tiến sĩ (vào
khoảng cuối thập niên 1940). Tuy là kì thủ nghiệp dư nhưng ông tự mình đề ra và
tuân thủ chế độ luyện tập môn thể thao trí tuệ này.
Năm 1948, Khi Alekhine mất đột ngột,
các kiện tướng hàng đầu thế giới tham gia một trận đấu để chọn ra nhà vô địch
thế giới mới tại Moskva. Bovinnik đã thắng giải đấu này (+10=8–2), đứng trên
Smyslov, Keres, Reshevsky và Euwe. để trở thành vua cờ thế giới. Ông giữ danh
hiệu vô địch một thời gian gần như liên tục suốt 15 năm (1948 - 1963). Mặc dù
có hai lần tạm thời mất danh hiệu này vào tay Smyslov (năm 1957) và Mikhail Tal
(năm 1960) nhưng ông đều giành lại ngay các năm sau đó, trước khi bị Petrosyan
đánh bại vào năm 1963.
Botvinnik có khả năng đánh giá cục
diện thế cờ, cần mẫn trong phân tích các ván đấu tạm hoãn, với kĩ thuật tàn
cuộc xuất sắc; và đặc biệt, những thành công của ông đều từ sự chuẩn bị rất kĩ
lưỡng. Botvinnik tự mình đặt ra các chế độ sinh hoạt và rèn luyện thể lực rất
đều đặn trước những giải đấu lớn.
Botvinnik là người đã đưa ra một số
lý thuyết mới về cờ vua và các phương pháp huấn luyện cờ vua. Ông đã từng là
thầy của Karpov và Kasparov.
Ngày 5-5-1995,Vua Cờ Botvinnik đã ra đi mãi mãi vào cõi vĩnh hằng,hướng thọ
84 tuổi.Ông để lại cho hậu thế cả 1 sự nghiệp lẫy lừng,và để lại cho nhân loại
cả môn kho tri thức đồ sộ về Cờ Vua,môn thể thao trí tuệ mà ông luôn yêu thích
và gắn cả cuộc đời mình với nó
1.2.3. Emanuel Lasker
Lasker có dáng người tầm thước, khỏe
mạnh, nhanh nhẹn, thưởng có nụ cưới châm biếm trên môi. Trong con người ông kết
hợp được một cách hài hoa đặc tính của một nhà khoa học thông minh, lanh lợi
với phong cách tươi mát của một nghệ sĩ. Tính cách của ông hấp dẫn mọi người.
Đã có nhiều sách viết về ông, song lại không phải viết về những công thức toán
học hay tâm lý học mà là viết về sự nghiệp thứ hai của ông chói lọi hơn nhiều –
Cờ Vua , sự nghiệp của cả một đời, mà nổi bật nhất là trong 27 năm liền giữ
chức vô địch thế giới, điều mà các nhà vô địch từ cổ chí kim chưa ai làm nổi.
Năm 1894, trận đấu tranh chức
vô địch thế giới đầu tiên, Steinitz đã 56 tuổi . Với một phong cách đánh dứt
khoát và sắc bén ở tuổi đang sung sức, Lasker đã hạ Steinitz với tỉ số 10-5
đoạt dễ dàng vòng hoa chiến thắng và trở thành nhà vô địch thứ hai thế giới của
cờ Vua. Với một tài nghệ phi thường cùng với một sức khỏa dẻo dai, những năm
sau đó, cứ mỗi năm lại một lần ông lại đem danh hiệu của mình ra, thách đố với
đấu thủ cờ nào kiệt xuất nhất và liên tục giành thắng lợi như chẻ tre.
Lasker có những quan niệm độc đáo về
cờ. Có lần người ta hỏi Rubeinstein (một danh thủ lẫy lừng cùng thời với
Lasker): “ Hôm nay ông chơi với ai?” ông trả lời : “Hôm nay tôi chơi quân Trắng
chống quân Đen, còn chuyện chơi với ai chả có ý nghĩa gì hết!” . Ngược lại
Lasker có một quan điểm khác: “Trong ván cờ, không phải các quân cờ chống chọi
nhau, mà là những người đấu trí với nhau” . Trước mỗi trận đấu ông tìm hiểu kỹ
càng đối thủ của mình. Ông tâm sự : “Ván cờ là một cuộc đấu có sự tham gia của
nhiều yếu tố khác nhau nhất. Bởi vậy hiểu biết những mặt mạnh , mặt yếu của đối
thủ là hết sức quan trọng… Biết bao điều bổ ích bạn có thể rút ra được khi họ
nghiên cứu đối thủ và các ván cờ của họ”.
Lasker không ưa cách học vẹt các thế
biến khai cuộc . Ông nói: “Biêt cách chơi cờ không phải là công việc của trí
nhớ đơn giản. Việc ghi nhớ các thế biến không phải là trọng yếu nhất. Trí nhớ
là thứ vũ khí quý báu, không nên phung phí cho những điều vụn vặt. Phải nắm
vững phương pháp chơi”.
Các ván cờ của Lasker thiên biến vạn
hóa, không theo một quy luật cứng nhắc nào. Ông đã viết nhiều sách bàn về giai
đoạn cờ tàn. Ông đã để lại cho các bạn chơi cờ những lời khuyên chân thành:
“Tôi muốn đào tạo các học trò biết cách phê phán các tài liệu. Trong môn cờ,
tôi không muốn tặng cho họ các khái niệm trừu tượng hay những luận điểm chung
mà là những kiến thức thật sự sinh động. Họ hãy thử thách mình bằng những trậu
đấu” .
Tên tuổi Lasker thật sự chói ngời.
Nó gắn liền với cờ Vua trong hàng loạt tên gọi và các phương án khai cuộc, thậm
chí cả đòn chiến thuật. Lasker là một tấm gương sáng cho biết bao kỳ thủ trẻ
noi theo trên đường đi đến sự nghiệp vinh quang của họ .
1.2.4. Alekhine - mãi là nhà vô địch
Đã là trẻ con thì không thể không có
đồ chơi. Cậu bé Alekhine cũng lôi các thứ đồ chơi rồi bày ra đủ trò. Song chơi
mỗi trò chỉ được ít lâu là cậu thấy chán. Duy chỉ có bàn cờ với 64 ô đen trắng
và 32 quân là làm cho cậu chơi mãi vẫn thấy thú vị. Quân đi thiên biến vạn hóa
mới thấy hấp dẫn làm sao! Cậu ngồi hàng giờ suy nghĩ tìm ra nước cờ hay rồi tự
mỉm cười hài lòng với chính mình. Ở cậu bé trầm tư này, đó có lẽ là trò chơi
duy nhất mà cậu thấy thích hợp với mình. Tối đến khi mẹ về, cậu vẫn cứ ngồi lầm
lũi ngồi bày các thế cờ để giải, làm bà mẹ cũng tò mò, không khỏi ngạc nhiên.
Đến 15 tuổi thì Alekhine đã tham gia
nhiều cuộc thi đấu quốc tế lớn. Chàng thiếu niên ngồi chơi đàng hoàng với các
bậc đàn anh, thậm chí với các bậc chú bác của mình, gây nên sự chú ý to lớn.
Đến năm 21 tuổi thì những đấu thủ sừng sỏ lần lượt công nhận tài năng rõ rệt
của chàng trai người Nga này. Chàng chỉ còn đứng sau hai người khổng lồ là
Lasker và Capablanca.
Alekhine thường nói: “Đấu cờ ,
trước hết là đặc tính của con người. Mỗi địch thủ đếu có ý chí, có tính toán và
mang đầy đủ các đặc tính cá nhân của họ. Chính cờ tạo ra tính cách của con
người. Qua sai lần và thất bại, bạn sẽ trở thành một đại kiện tướng xứng đáng.
Đối với tôi điều đó hoàn toàn đúng” .
Đỉnh cao tài năng của Alekhin là
trận đấu với Capablanca ở Buenos Aires ngày 16 tháng 9 năm 1927.
Ngay từ ván đầu tiên, hai bên đã cho
công chúng thấy rõ tài nghệ của mình. Capablanca chơi với lòng tự tin vào bản
lĩnh của mình còn Alekhine đáp lại bằng quyết tâm chiến thắng cao độ. Chẳng mấy
chốc thế trận mỗi lúc một thêm ngoạn mục. Bất thần bằng một nước đi được tính
toán chính xác tuyệt đối, Alekhine bắt được một quân và từ đó lợi thế nghiêng
về phía ông. Tận dụng lợi thế, bằng những nước tiếp theo không hề lầm lẫn, ông
đã kết thúc thắng lợi mở màn ở nước đi thứ 44 .
Với
tài năng xuất chúng của minh, Capablanca đã cân bằng tỷ số 1-1. Alekhin đã đánh
bại “huyền thoại về chơi cờ tàn” của Capablanca và nâng tỷ số lên 3-1. Tiếp sau
đó là những ván hòa liên tục. Kết thúc ván thứ 68 thì tỷ số là 4-2 nghiêng về
phía Alekhine. Ván 29 được các chuyên gia coi là ván lịch sử. Alekhine chỉ cần
hòa là nắm chắc òng nguyệt quế . Nhưng thắng lợi ở ván thứ 29 của Capablanca
không chỉ làm cho tỷ số 4-3 mà còn đặt Alêkhin vào một thử thách khó khăn về
tâm lý.
Trong ván cuối cùng, ván thứ 34 , đã
bộc lộ tài năng tuyệt vời của Alekhine, ông đã chiến thắng khi cờ tàn còn Xe và
Chốt. Ván cờ này nhiều năm sau và cho đến nay vẫn được đưa vào các sách giáo
khoa làm một ví dụ mẫu mực về cờ tàn.
Alekhine có một trí nhớ tuyệt vời,
ông có thể nhớ không sai tất cả các ván cờ hay của các tay cờ cự phách trong
vòng 60-70 năm. Là người chơi cờ “mù” rất giỏi (bịt mắt và tưởng tượng) ,
Alekhine có thể chơi cùng lúc 32 ván cờ với 32 người khác nhau và thắng tới 30
ván còn lại 2 ván hòa ! Ông kể lại rằng : “Hồi bé, tôi có thói xấu là hay chơi
cờ trong giờ học. Một lần bị thầy giáo phát hiện, phạt và thu bàn c ờ, chúng
tôi buộc phải đánh tiếp bằng tưởng tượng. Từ đấy , tôi thấy đánh “ mù” ít nguy
hiểm hơn (!) và có lợi khi tính toàn trong thi đấu. Kể chuyện này tôi không có
ý khuyên các bạn nên làm điều xấu. Song nếu thuộc bàn cờ thì rất có lợi”.
Song cũng không nên cho rằng
Alekhine không có sở thích gì ngoài đánh cờ. Ông là người biết thông thạo nhiều
ngoại ngữ, đọc nhiều sách văn học, đồng thời lại là người sành âm nhạc và am
hiểu hội họa. Ngoài cờ, ông ham thích bơi lội, chơi quần vợt và đua xe đạp.
Đêm 25 tháng 3 năm 1946 ông mất đột
ngột tại Paris. Cái chết bí hiểm của ông được giải thích do bệnh tim. Tấm ảnh
cuối cùng còn chụp được khi ông chết cho thấy ông đang ngồi dựa trong chiếc ghế
bành, bên cạnh là những quyển sách và phía trước ông, trong rất rõ là một bàn
cờ có đủ 32 quân. Ông ngồi đó, mắt nhắm lại như đang suy nghĩ, có lẽ ông đang
nghĩ về một thế cờ ở tàn cuộc hay một biến khai cuộc hoàn toàn mới?
Alekhine đã trở thành bất tử trong
lịch sử cờ Vua. Ông là nhà vô địch duy nhất không bị hạ bệ. Khi vẫn còn đang
khoác vòng nguyệt quế vinh quang, ông đã ra đi vĩnh viễn trong niềm thương tiếc
của bao người. Alekhine, tên ông được gắn liền với nhiều ván cờ được coi là
giáo khoa mẫu mực. Tên ông được lập đi lập lại trong biết bao thế cờ xuất sắc
tuyệt diệu, có cả khai cuộc mang tên Alekhine. Các tài liệu cờ , các sách giào
khoa đều nhắc đến ông.
Alekhine là thần tượng của hàng
triệu đấu thủ trẻ. “Huyền thoại Alekhine” vẫn mãi làm mọi người rung động và
mến phục.
Liên
đoàn Cờ Việt Nam (tiền thân là hội Cờ Tướng Việt Nam) được thành lập ngày
14/02/1965 tại Nhà khai trí kiến thức (nay là Trung tâm phương pháp Câu lạc bộ
– 14 Lê Thái – Tổ Hà Nội) do bác sĩ Lê Đình Thám là Chủ tịch Uỷ ban hoà bình
Việt Nam, Uỷ viên Uỷ ban hoà bình thế giới làm Hội trưởng. Trong hoàn cảnh
chiến tranh chống đế quốc Mỹ, Hội Cờ tướng Việt Nam đã tổ chức được 3 giải vô
địch toàn miền Bắc và mời đoàn Cờ Tướng Trung Quốc sang thi đấu hữu nghị. Sau
này, vì không đủ điều kiện nên chỉ tổ chức được những giải nhỏ ở Hà Nội. Năm
1975, Hội Cờ gần như không còn hoạt động, duy nhất chỉ còn ông Lê Uy Vệ, còn
những người khác, người thì chuyển công tác, người thì nghỉ hưu nên đã giải
thể. Tháng 8 năm 1976, Việt Nam nhận được thư mời tham dự cuộc thi đấu Cờ Vua
tổ chức tại thành phố Tôvipôli (thủ đô Libi) do Liên đoàn Cờ của các nước Ả Rập
tổ chức và Libi là nước đăng cai. Ở Việt Nam thời gian này, Cờ Vua chưa phát
triển, chỉ có một số người chơi ở một vài thành phố. Với sự ghi nhận về tương
lai phát triển môn Cờ Vua ở Việt Nam, Tổng cục TDTT đã cử một đoàn đến tham dự
với tư cách là quan sát viên. Đại hội lần này có 44 nước tham gia với đủ các
thành phần lứa tuổi nam, nữ, có VĐV nữ 13 – 14 tuổi, có vị là nghị sỹ quốc hội
ở tuổi 60.
Năm 1978
Tổng cục TDTT đã ra chỉ thị số 73/CT để hướng dẫn phong trào Cờ Vua rộng rãi
trong mọi tầng lớp nhân dân, nhất là đối với thanh thiếu niên, học sinh.
Ngày
05/08/1980 Bộ Giáo dục đã ra văn bản số 1787/TDQS về việc chính thức đưa Cờ Vua
vào giảng dạy trong các trường phổ thông, các trường Cao đẳng, Đại học sư phạm
và trường Đại học TDTT trên phạm vi toàn quốc.
Ngày
15/12/1980, Hội Cờ được thành lập lại, lấy tên là Hội Cờ Việt Nam do ông Hồ
Trúc, Thứ trưởng Bộ Giáo dục làm Hội trưởng. Trước bối cảnh mới, Hội đã mạnh
dạn đưa môn Cờ Vua vào Việt Nam và thực tế đã chứng minh cho quyết định sáng
suốt đó: Cờ Vua Việt Nam bước đầu đã phát triển sâu, rộng ở mọi đối tượng trong
xã hội.
Nước ta có
nhiều môn thể đang được phát triển, giờ đây lại được bổ sung thêm một môn thể
thao mới thì hoạt động TDTT càng thêm phong phú, đa dạng. Cờ Vua góp phần đáng
kể vào các sinh hoạt văn hóa lành mạnh của quần chúng nhân dân và góp phần xây
dựng con người mới Xã hội chủ nghĩa.
Tháng
10/1984, Hội Cờ Việt Nam chính thức là thành viên của Liên đoàn Cờ châu Á và
năm 1988, Việt Nam được chính thức công nhận là thành viên của Liên đoàn Cờ Vua
thế giới (FIDE). Cuối năm 1991, Hội Cờ tổ chức Đại hội toàn quốc lần II và đổi
tên thành Liên đoàn Cờ Việt Nam do ông Nguyễn Hữu Thọ, Tổng biên tập báo Nhân
Dân làm Chủ tịch. Cũng từ Đại hội này, môn Cờ Tướng được đưa vào thi đấu. Như
vậy, quá trình tồn tại và phát triển của Liên đoàn Cờ Việt Nam đã có một bề dày
thời gian và lịch sử hào hùng, tuy bước hội nhập của môn Cờ vào làng Cờ khu vực
và thế giới còn ngắn ngủi (Cờ Vua năm 1988, Cờ Tướng năm 1993), nhưng Liên đoàn
Cờ Việt Nam đã đóng góp cho làng Cờ khu vực và thế giới 18 Kiện tướng FIDE,
Kiện tướng quốc tế, và 2 Đại kiện tướng…
Hiện tại,
Liên đoàn mới đưa thêm môn Cờ Vây vào Việt Nam, và đã tổ chức được một lớp HLV
cho các địa phương. Bộ môn mới mẻ này bước đầu đã có những tín hiệu đáng mừng,
đặc biệt ở hai thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh.
Với những
bối cảnh như vậy, Đại hội toàn quốc lần thứ IV của Liên đoàn Cờ Việt Nam đã
được tổ chức vào ngày 28/09/1997 và ông Nguyễn Minh Hiển – Uỷ viên Trung ương
Đảng – Bộ trưởng Bộ Giáo dục – Đào tạo được bầu làm Chủ tịch Liên đoàn Cờ Việt
Nam. Đại hội đã tổng kết và đề ra phương hướng hoạt động đổi mới nhằm đẩy mạnh
sự phát triển môn Cờ Vua, Cờ Tướng nước ta trong giai đoạn mới.
Sau 5 năm
phát triển (1990 – 1995), đã có 20 ngành, địa phương xây dựng được phong trào ở
môn thể thao này. Khi đó, có một số địa phương đã đưa môn Cờ Vua vào chương
trình hoạt động của các trường và tổ chức đào tạo VĐV Cờ Vua ở một số trường
năng khiếu TDTT cơ sở. Từ đó, Hội Cờ Việt Nam (sau này là Liên đoàn Cờ Việt
Nam), tổ chức đều đặn giải vô địch toàn quốc hàng năm cho thanh thiếu niên, học
sinh và người lớn. Năm 1980, tại giải vô địch toàn quốc được tổ chức ở Hà Nội
đã áp dụng luật thi đấu của FIDE và ở các tỉnh, thành đều có tổ chức thi đấu
xếp hạng để tuyển chọn VĐV, đặc biệt là Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh đã tổ
chức thi đấu cho nữ thanh niên. Những năm gần đây, phong trào Cờ Vua phát triển
rất mạnh mẽ trên phạm vi toàn quốc. Nhiều nơi phong trào đã biểu hiện chiều sâu
với hàng loạt trung tâm Cờ Vua được thành lập và tổ chức hoạt động như: Hà Nội,
thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Quảng Ninh, Bắc Giang, Thanh Hóa, Đồng Tháp…
Hàng năm,
giải Cờ Vua cho các đối tượng được tổ chức rộng rãi. Đỉnh cao về qui mô phong
trào là các giải Cờ Vua A1, A2, giải các đấu thủ mạnh, cũng như giải Cờ Vua cho
học sinh, sinh viên được tổ chức định kỳ và đặc biệt giải Cờ Vua trong khuôn
khổ Hội khỏe phù đổng II (1992), Hội khỏe phù đổng III (1996), mỗi giải đều có
trên 500 VĐV nam nữ tham gia. Ngoài các giải trong nước, đội tuyển Cờ Vua quốc
gia với các lứa tuổi đã được hình thành thông qua các giải toàn quốc. Các đội
tuyển đó thường xuyên tham dự các giải thi đấu quốc tế và đã gặt hái được không
ít những thành công: Đạt 4 huy chương vàng lứa tuổi từ 12 đến dưới 20 và được
FIDE phong cấp Đại kiện tướng thế giới cho 2 VĐV, cùng với gần 20 VĐV khác đạt
danh hiệu Kiện tướng thế giới, Kiện tướng FIDE. Gần đây nhất tại các giải vô
địch Cờ Vua châu Á, giải trẻ thế giới, các VĐV Việt Nam một lần nữa lại chứng
tỏ được khả năng và trình độ của mình trong môn thể thao này.
ĐĂNG KÝ TƯ VẤN ĐỂ HỌC THỬ MIỄN PHÍ
HỆ THỐNG TRUNG TÂM CỜ QUỐC TẾ
----------------------------------------------------------------------------------------------------
*** TP. Hồ Chí Minh ***
- Quận 3: 26 Đường Phạm Ngọc Thạch, P. Võ Thị Sáu, Quận 3, TP HCM
- Quận 9: 111E Đường số 22, P. Phước Long B, Quận 9, TP HCM
- Quận Bình Thạnh: 36/25 Đường Nguyễn Gia Trí, P. 25, Quận Bình Thạnh, TP.HCM
- Quận Thủ Đức: 73A Đường Hiệp Bình, P. Hiệp Bình Phước, TP Thủ Đức, TPHCM
- Quận Gò Vấp: 111 Nguyễn Thái Sơn, P.4, Q. Gò Vấp, TP HCM
*** Bình Dương ***
- Thuận An: B101 Phan Thanh Giản, P.Lái Thiêu, TP. Thuận An, T.BD
- Thủ Dầu Một: 01 Đường số 13, KDC Hiệp Thành 3, TP Thủ Đầu Một, T.BD
-------------------------------------------------------------
Email : coquocte@gmail.com
Điện thoại : 0989.731.783 - Hotline : 090.264.1618
